Nhà dài của người ê đê
Vùng đất Tây Nguyên hùng vĩ hiện còn giữ giàng nhiều nét xin xắn văn hóa rực rỡ của những dân tộc, trong các số ấy có bạn Ê Đê. Một trong những nét văn hóa rực rỡ phải kể đến là kiến trúc nhà dài, ngơi nghỉ đó chứa đựng một sự huyền bí, ý nghĩa sâu sắc sâu nhan sắc về chiếc cầu thang được điêu khắc họa ngày tiết “đôi bầu vú”, “vầng trăng khuyết”.
Bạn đang xem: Nhà dài của người ê đê
Kiến trúc thể hiện quyền lực của phụ nữ
Ở nơi núi rừng Tây Nguyên, mọi ngôi bên được dựng lên tất cả chiều dài với chiều rộng gấp nhiều lần chiếc thuyền, có sàn cao để tránh thú dữ cùng đề chống thiên tai đồng chí lụt hằng năm, đồng thời thuận tiện cho làm việc văn hóa.
Kiến trúc nơi ở dài truyền thốngÊ Đêcó những đặc trưng cơ bản như nhì vách dọc thẳng theo như hình dạng trên rộng dưới hẹp. Hai đầu mái nhô ra như mũi thuyền. Hai cột nhà bao gồm phía trước hiên được va khắc các hình hình ảnh cặp ngà voi, vầng trăng khuyết, nhỏ rùa, con kỳ đà và các hoa văn khác gắn liền với bản sắc văn hóa mẫu hệ.
Ở TP. Buôn Ma Thuột (Đăk Lăk), buôn Ako Dhông hiện nay là buôn còn lưu giữ giữ những kiến trúc, văn hóa truyền thống mang đậm nét truyền thống cuội nguồn của tín đồ Ê Đê. Đây cũng là buôn còn giữ được quy hoạch không khí và kiến trúc nhà nhiều năm Ê Đê tồn tại hàng trăm ngàn năm qua.
Điểm đặc trưng của phong cách thiết kế nhà dài, phải nói tới là chiếc cầu thang dùng để lên trên xuống. Trong những nhà nhiều năm Ê Đê thông thường có từ 2 đến 3 cầu thang, một cái đặt ở cửa sau, 1 đến 2 cái đặt ở cửa trước. Mộc nhân Ưu tú Ama H Loan, tín đồ trong buôn Ako Dhông méc với chúng tôi, khi bước lên trên cầu thang vào trong nhà dài, đề xuất vịn vào “đôi thai vú” được điêu khắc sâu sắc trên phía trên đầu cầu thang. Đây là một hành động coi trọng văn hóa truyền thống Ê Đê, bởi họa máu này được xem là biểu trưng của quyền lực tối cao người phụ nữ, nét uy quyền trong văn hóa mẫu hệ của bạn Ê Đê. Đồng thời, vẫn muốn nhắc nhở mọi tín đồ phải nhớ mang đến công lao của các người đàn bà đã đang và sẽ là trụ cột trong nhà. Bên trên đôi bầu vú là hình tượng vầng trăng khuyết, đặc trưng cho khao khát thịnh vượng, no đủ.
Vầng trăng khuyết là điểm bắt đầu, trải qua ngày tháng dần dần tròn đầy với sáng rực rỡ, như nhỏ người hoàn toàn có thể đạt được điều mình muốn ước, càng ngày càng khấm khá, giàu có, đủ đầy hơn. Hai họa ngày tiết này cũng là biểu tượng của sự phú quý và quyền quý. Xưa kia, chỉ rất nhiều gia đình, loại họ giàu có, quyền quý và cao sang và có tiếng vào buôn bắt đầu làm ước thang gồm khắc họa tiết hoa văn này. Và ở từng buôn xóm cũng chỉ vài mái ấm gia đình sở hữu các chiếc cầu thang như thế.
Xem thêm: Đọc Truyện Cưng Chiều Cô Vợ Nhỏ Của Thủ Trưởng Đại Nhân, Cưng Chiều Vợ Nhỏ Trời Ban
Cầu thang quý đón khách
Theo già buôn bản Y Yơh Niê (buôn Kmrơng Prong B, Ea Tu, TP. Buôn Ma Thuột), lan can nhà dài Ê Đê cũng có 2 loại, một loại là cầu thang tròn, sử dụng thân cây mộc nguyên khối đục các bậc thang, hay được dùng làm lan can phụ đặt tại cửa phía đằng sau hay đặt một mặt ở phía trước, cạnh cầu thang chính. Một các loại là bậc thang dẹt, thường có chiều rộng lớn từ 0,8 - 1m, chiều cao gần 2m, và tất cả 5 - 7 chỗ lên xuống (theo quan niệm của tín đồ Ê Đê, số lẻ là số sinh, số may mắn, số phát triển).
Cầu thang dẹt đặt phía trước nhà, thường được làm bằng mộc quý, phía đầu trên được đục hình dáng cong vơi như mũi thuyền. Bậc thang có ý nghĩa rất đặc biệt quan trọng và linh thiêng với tín đồ Ê Đê, bởi vì đó là nơi thứ nhất phải tiến bước để vào vào nhà.
Ở một số gia đình, loại cầu thang dẹt được đụng khắc tỉ mỉ phần đông họa máu như vầng trăng khuyết, 2 thai vú, con rùa giỏi ngôi sao. Nhiều người gọi đó là “cầu thang cái”, phân biệt với “cầu thang đực”, nhưng lại theo mộc nhân Ưu tú Ama H Loan và đa số người già ở các buôn làng, tín đồ Ê Đê không tồn tại khái niệm “cầu thang đực”, “cầu thang cái” giỏi “cầu thang cha”, “cầu thang mẹ” cơ mà chỉ tất cả cầu thang dẹt và cầu thang tròn.
Già xã Y Yơh kể, người Ê Đê xưa theo tín ngưỡng nhiều thần, vạn đồ dùng hữu linh, rừng cây cũng đều có thần cai quản. Vì đó, để chọn được cây gỗ xuất sắc làm mong thang, trước lúc đi lấy gỗ, gia chủ phải có tác dụng lễ cúng ở nhà và tiếp nối là lễ cúng trước cây gỗ mập đã lựa chọn để xin phép được có cây gỗ kia về nhà. Phần lớn cây mộc này lúc làm ước thang bắt đầu được bền chắc, không trở nên mối mọt, mục ruỗng. Lễ đồ trong lễ cúng thường là một trong những con kê và một ché rượu.
“Toàn thức giấc Đăk Lăk bây chừ còn khoảng hơn 5.600 tòa nhà dài truyền thống của tín đồ Ê Đê. Tỉnh giấc Đăk Lăk đã và đang có quyết nghị về bảo tồn và phát huy giá bán trị văn hóa truyền thống cồng chiêng; trong những số ấy có tuyên truyền, bảo tồn văn hóa truyền thống nhà dài”. Ông Đặng Gia Duẩn, phó giám đốc Sở Văn hóa, thể dục thể thao và phượt Đăk Lăk đến biết.
Sau lễ cúng, gia công ty được phép bắt tay vào làm ước thang. Người làm gỗ làm lan can cũng buộc phải lựa bạn khéo léo, sâu sắc và cẩn thận, tất cả như vậy dòng cầu thang bắt đầu đẹp, các bậc thang đều, thẳng, bao gồm độ cao vừa bắt buộc với ngôi nhà. Đặc biệt, hình đôi thai vú đề xuất tròn trĩnh, phù hợp với nhau, vầng trăng khuyết được đặt cân đối, tại chính giữa phía bên trên đôi thai vú.
Để làm hoàn hảo chiếc ước thang, đề xuất mất trường đoản cú 3 đến 10 ngày, phụ thuộc vào từng nghệ nhân cùng sự phức tạp trong xung khắc họa đưa ra tiết. Khi cầu thang đã trả chỉnh, bạn Ê Đê một lần tiếp nữa làm lễ cúng, báo cáo việc mẫu cầu thang sẽ hoàn tất với xin phép được gác lên sàn nhà để mang vào sử dụng.
Trong quy trình sử dụng, nếu lan can bị lỗi hỏng, cũ mục thì gia nhà cũng không được tự ý ráng mà yêu cầu nhân một dịp đặc biệt, khi gia đình tổ chức lễ thờ với loài vật hiến sinh là con heo, bò hoặc trâu thì mới đồng thời tiến hành xin phép để làm cầu thang mới.
